Напярэдадні першага тура прэзідэнцкіх выбараў у Польшчы, запланаванага на 18 мая 2025 года, правялі дэталёвы аналіз кантэнту беларускіх дзяржаўных YouTube-каналаў за перыяд 21-27 красавіка 2025 года. Даследаванне выявіла наяўнасць скаардынаванай дэзінфармацыйнай кампаніі, накіраванай на падрыў даверу да выбарчага працэсу, дыскрэдытацыю кандыдатаў і стварэнне атмасферы палітычнай нестабільнасці ў Польшчы.
Дадзены матэрыял уяўляе сабой комплексны аналіз выяўленых наратываў, метадаў маніпуляцыі і мэтаў гэтай кампаніі, а таксама фактчэкінг асноўных дэзінфармацыйных сцвярджэнняў.
Метадалогія даследавання
Для аналізу былі адабраны і дэталёва вывучаны транскрыпты відэаматэрыялаў з беларускіх дзяржаўных YouTube-каналаў, у якіх згадвалася Польшча ў кантэксце будучых выбараў. Кожны матэрыял аналізаваўся па наступных параметрах:
- Асноўныя дэзінфармацыйныя наратывы
- Выкарыстоўваемыя маніпулятыўныя тэхнікі
- Мэтавая аўдыторыя
- Патэнцыйны ўплыў на выбарчы працэс
У артыкуле прадстаўлены вынікі фактчэкінгу ключавых сцвярджэнняў, а таксама аналіз прыкмет скаардынаванай замежнай інфармацыйнай маніпуляцыі (FIMI).
Асноўныя дэзінфармацыйныя наратывы
1. “Адсутнасць рэальнага выбару для польскіх выбаршчыкаў”
Прыклады дэзінфармацыі:
“Кандыдатаў, вядома, значна больш, чым таемных пакетаў у ранішняй студыі польскага тэлеканала. Але сутнасць працэсу прадстаўлена максімальна дакладна. Бо ніхто з іх нават не збіраецца праводзіць самастойную палітыку ў інтарэсах польскага народа.” (“Польшча перад выбарамі: Чаму палякі страцілі веру ў палітыкаў?”, NEWS.BY: навіны Беларусі і свету 21.04.2025)
“Чаму, на ваш погляд, склалася такая сітуацыя, пры якой у Польшчы простыя палякі апынуліся ў сітуацыі выбару і без выбару? Таму што ўсе кандыдаты на пасаду прэзідэнта сёння дзьмуць у адну дуду і няма рэальна такой барацьбы палітычных праграм.” (“Польшча перад выбарамі: Чаму палякі страцілі веру ў палітыкаў?”, NEWS.BY: навіны Беларусі і свету 21.04.2025)
Фактчэкінг:
- Аналіз праграм асноўных кандыдатаў (Рафала Тшаскоўскага і Караля Навроцкага) паказвае істотныя адрозненні па ключавых пытаннях, уключаючы:
- Адносіны з ЕС і ЗША
- Сацыяльную палітыку
- Падыход да судовай сістэмы і вяршэнства права
- Эканамічную палітыку
- Апытанні польскага Цэнтра даследавання грамадскай думкі (CBOS) паказваюць, што большасць выбаршчыкаў (больш за 70%) бачаць значныя адрозненні паміж кандыдатамі і плануюць прыняць удзел у галасаванні.
Мэта дэзінфармацыі: Зніжэнне выбарчай яўкі праз фарміраванне адчування бессэнсоўнасці выбараў.
2. “Знешняе кіраванне польскімі палітыкамі”
Прыклады дэзінфармацыі:
“У сённяшняй гонцы два асноўныя фаварыты. Рафал Шаскоўскі ад Грамадзянскай платформы і Кароль Навроцкі ад партыі Права і Справядлівасць… Адкрыта ўсе называюць, што ўмоўны Дональд Туск — гэта пратэжэ Германіі… Астатнія палітыкі — прыкладна такая ж сітуацыя. За кімсьці так ці інакш стаіць іншая дзяржава.” (“Польшча перад выбарамі: Чаму палякі страцілі веру ў палітыкаў?”, NEWS.BY: навіны Беларусі і свету 21.04.2025)
“Рафаэль Шаскоўскі арыентаваны на амерыканскіх лібералаў, за ім стаіць Сорас і дэмакраты. Карль Наўродскі прадстаўляе правых і, адпаведна, імкнецца атрымаць падтрымку рэспубліканцаў і, пажадана, асабіста Дональда Трампа.” (“Псіхоз у Польшчы! Зяленскі нахаміў Трампу і ЗША кідаюць Украіну!”, СБТВ 25.04.2025)
Фактчэкінг:
- Хоць польскія палітычныя партыі сапраўды маюць розныя знешнепалітычныя арыентацыі, няма дакладных доказаў “знешняга кіравання” кандыдатамі.
- Міжнародныя сувязі і альянсы з’яўляюцца нармальнай часткай сучаснай палітыкі і дыпламатыі.
- Асноўныя рашэнні ў Польшчы прымаюцца ў адпаведнасці з нацыянальным заканадаўствам і канстытуцыяй, а не пад знешнім дыктатам.
Мэта дэзінфармацыі: Падрыў суверэнітэту Польшчы і легітымнасці выбарчага працэсу, прадстаўленне краіны як несамастойнага актара.
3. “Крыміналізацыя кандыдатаў”
Прыклады дэзінфармацыі:
“Ну тое, што ў Навроцкага ўзніклі нейкія праблемы, што ў яго сувязь проста з мафіяй, так званага тройгорада, троймяста па-польску, гэта Гданьск, Сопат, Гдыня. Ну сувязь ёсць. Ён сказаў, што ён толькі фоткі сабе рабіў за гэтымі гангстэрамі, і ніякіх сувязяў больш гэтага не было.” (“БУДНІ 22.04.2025. ПОЎНАЯ ВЕРСІЯ. Беляеў: у Польшчы расце незадаволенасць украінскімі бежанцамі”, CБТВ 22.04.2025)
Фактчэкінг:
- Няма афіцыйных абвінавачванняў, судовых рашэнняў або дакладных журналісцкіх расследаванняў, якія пацвярджаюць сувязі Караля Навроцкага з арганізаванай злачыннасцю.
- Сцвярджэнні заснаваны на неправераных чутках і маніпуляцыях з кантэкстам асобных фатаграфій.
Мэта дэзінфармацыі: Дыскрэдытацыя канкрэтнага кандыдата і падрыў даверу да палітычнай сістэмы ў цэлым.
4. “Магчымая фальсіфікацыя вынікаў выбараў”
Прыклады дэзінфармацыі:
“Нягледзячы на тое, што Рафалд Шаскоўскі па ўсіх апытаннях ідзе з адрывам прыкладна ў 10%, у ПІС вельмі сур’ёзныя шанцы вярнуць сабе рэальную ўладу ў Польшчы. Тым больш, што яны прадбачліва сфарміравалі ў Вярхоўным судзе сваю палату, куды паставілі лаяльных суддзяў. Менавіта яны павінны па Канстытуцыі зацвердзіць вынікі выбараў.” (“Псіхоз у Польшчы! Зяленскі нахаміў Трампу і ЗША кідаюць Украіну!”, СБТВ 25.04.2025)
“Але ўжо такія дамовы паміж Бруселем і Тускам адбываюцца, каб проста сказаць, што будзем яшчэ раз рабіць выбары, як гэта зроблена ў Джэрджэску.” (“БУДНІ 22.04.2025. ПОЎНАЯ ВЕРСІЯ. Беляеў: у Польшчы расце незадаволенасць украінскімі бежанцамі”, CБТВ 22.04.2025)
Фактчэкінг:
- У Польшчы існуе шматузроўневая сістэма кантролю за выбарамі, якая ўключае прадстаўнікоў усіх партый, незалежных назіральнікаў і міжнародныя місіі.
- Вярхоўны суд Польшчы можа адхіліць вынікі выбараў толькі пры наяўнасці сур’ёзных, задакументаваных парушэнняў, а не на падставе палітычных перавагаў суддзяў.
- Няма дакладных звестак аб якіх-небудзь “дамовах” паміж прэм’ер-міністрам Тускам і Бруселем адносна паўторных выбараў.
Мэта дэзінфармацыі: Стварэнне глебы для далейшага аспрэчвання легітымнасці выбараў і дэстабілізацыі палітычнай сітуацыі пасля галасавання.
5. “Масавая незадаволенасць абодвума асноўнымі палітычнымі лідарамі”
Прыклады дэзінфармацыі:
“Палякі стаміліся ад сваіх уладаў, пра гэта кажуць дадзеныя апытання, праведзенага Нацыянальным інстытутам сацыяльных даследаванняў. Як высветлілася, большасць жыхароў краіны хочуць, каб лідары найбуйнейшых партый, якія на працягу многіх гадоў фарміравалі палітыку Варшавы, сышлі ў адстаўку. Так амаль палова рэспандэнтаў, а менавіта 47%, упэўненыя, што цяперашні прэм’ер краіны Дональд Туск абавязаны пакінуць пуст і больш не ўдзельнічаць у палітычнай барацьбе. Дасталося яго галоўнаму сапернікаі, лідару апазіцыйнай партыі «Права і справядлівасць» Яраславу Качынскаму. У тым, што ён павінен сысці на пенсію, перакананы 60% палякаў.” (“Палякі хочуць адправіць Туска і Качыньскага на пенсію!”, CTVBY 23.04.2025)
Фактчэкінг:
- “Нацыянальны інстытут сацыяльных даследаванняў” з указанымі дадзенымі не выяўляецца ў надзейных крыніцах.
- Афіцыйныя рэйтынгі даверу (CBOS, красавік 2025) паказваюць больш складаную карціну падтрымкі палітыкаў, з істотнымі адрозненнямі паміж электаратамі розных партый.
- Крытычнае стаўленне да дзеючых палітыкаў з’яўляецца нормай у дэмакратычных грамадствах і не сведчыць аб крызісе палітычнай сістэмы.
Мэта дэзінфармацыі: Фарміраванне адчування ўсеагульнага расчаравання ў палітычнай сістэме і ўзмацненне палітычнай апатыі.
Маніпулятыўныя тэхнікі, якія выкарыстоўваюцца ў дэзінфармацыйнай кампаніі
1. Эмацыйная эксплуатацыя
- Выкарыстанне гісторый аб цяжкасцях звычайных грамадзян
“Мне здаецца, не кожны можа дазволіць сабе накрыць добры, багаты стол. Ведаеце, мне жудасна шкада пенсіянераў, таму што я гандлюю тут шмат гадоў і бачу гэта. Яны расчараваны і ім страшна.” (“Польшча перад выбарамі: Чаму палякі страцілі веру ў палітыкаў?”, NEWS.BY: навіны Беларусі і свету 21.04.2025)
- Апеляцыя да настальгіі і мінулага
“Мілейшая, я пражыла шмат гадоў, але нават пры камуністах было намнога лепш, чым зараз.” (“Польшча перад выбарамі: Чаму палякі страцілі веру ў палітыкаў?”, NEWS.BY: навіны Беларусі і свету 21.04.2025)
- Стварэнне атмасферы страху і няпэўнасці
“Яны вось мэтанакіравана з дзяцінства дзяцей рыхтуюць да таго, што непазбежная вайна. Вось мы павінны вучыцца забіваць.” (“Военный психоз в Польше. Томаш Шмидт о падении доходов, военной подготовке и запугивании населения”, СБТВ 27.04.2025)
2. Палярызацыя
- Супрацьпастаўленне “народа” і “ўлады”
“Польскія палітыкі, як мы бачым, арыентуюцца не на грамадзян і іх інтарэсы, а на знешнія фактары.” (“Польшча перад выбарамі: Чаму палякі страцілі веру ў палітыкаў?”, NEWS.BY: навіны Беларусі і свету 21.04.2025)
- Распальванне канфлікту паміж палякамі і ўкраінцамі
“У польскім грамадстве расце незадаволенасць украінскімі бежанцамі, якіх у краіне ўжо больш за паўтара мільёна. Так, палякі ўпэўнены, што ўкраінцы жывуць намнога лепш за іх.” (“Палякі незадаволены ўкраінцамі!”, CTVBY 22.04.2025)
- Штучнае падзяленне сіл на “праамерыканскія” і “праеўрапейскія”
“Рафаэль Шаскоўскі арыентаваны на амерыканскіх лібералаў… Карль Наўродскі прадстаўляе правых і, адпаведна, імкнецца атрымаць падтрымку рэспубліканцаў.” (“Псіхоз у Польшчы! Зяленскі нахаміў Трампу і ЗША кідаюць Украіну!”, СБТВ 25.04.2025)
3. Скажэнне фактаў
- Выбарачнае цытаванне Выкарыстанне асобных негатыўных выказванняў грамадзян як пацвярджэнне быццам агульнага меркавання.
- Перабольшванні
“А другі момант я б вылучыў. Ну, цяжка не заўважыць тое, што гэта адбываецца напярэдадні 9 мая. Зноў жа, то бок гэта можа быць нейкім актам запалохвання.” (“Псіхоз у Польшчы! Зяленскі нахаміў Трампу і ЗША кідаюць Украіну!”, СБТВ 25.04.2025)
Выкарыстанне асобных інцыдэнтаў для стварэння вобраза сістэмнай з’явы.
- Прадстаўленне меркаванняў як фактаў
“Я думаю, што, вядома, знешні фактар будзе ўплываць, таму што ў Польшчы заўсёды перасякаліся інтарэсы і Германіі, і Вялікабрытаніі, і Злучаныя Штаты Амерыкі ніколі ў баку не заставаліся.” (“Польшча перад выбарамі: Чаму палякі страцілі веру ў палітыкаў?”, NEWS.BY: навіны Беларусі і свету 21.04.2025)
4. Фабрыкацыі
- Стварэнне “апытанняў” і “даследаванняў” Спасылкі на неіснуючыя або неправерныя даследчыя інстытуты і іх дадзеныя.
- Вынаходніцтва канспіралагічных сцэнарыяў
“Але ўжо такія дамовы паміж Бруселем і Тускам адбываюцца, каб проста сказаць, што будзем яшчэ раз рабіць выбары.”
- Адкрытыя выдумкі
“150 тысяч пакістанцаў на сланах ідуць штурмаваць польскую мяжу.” (“Псіхоз у Польшчы! Зяленскі нахаміў Трампу і ЗША кідаюць Украіну!”, СБТВ 25.04.2025)
Нават самі аўтары прызнаюць гэта фэйкам, але выкарыстоўваюць яго для далейшых маніпуляцый.
Прыкметы скаардынаванай кампаніі
1. Сінхранізацыя па часе
Усе прааналізаваныя матэрыялы былі апублікаваны на працягу аднаго тыдня (21-27 красавіка 2025), за тры тыдні да першага тура прэзідэнцкіх выбараў у Польшчы.
2. Аднастайнасць наратываў
На розных каналах і ў розных фарматах паўтараюцца адны і тыя ж тэзісы:
- Бессэнсоўнасць выбараў
- Знешняе кіраванне кандыдатамі
- Магчымыя фальсіфікацыі вынікаў
- Усеагульнае расчараванне ў палітычнай сістэме
3. Перакрыжаваныя спасылкі і самацытаванне
Аўтары розных праграм спасылаюцца адзін на аднаго, ствараючы ілюзію пацвярджэння інфармацыі з розных крыніц.
4. Выкарыстанне адных і тых жа экспертаў і каментатараў
У некалькіх відэа з’яўляюцца адны і тыя ж “эксперты”, якія выказваюць падобныя меркаванні ў розных кантэкстах.
5. Каардынацыя з сацыяльнымі сеткамі
У відэаматэрыялах згадваюцца “істэрыкі ў сацсетках” і дэзінфармацыйныя кампаніі, якія, меркавана, распаўсюджваюцца сінхронна з выхадам аналізуемых відэа.
Мэты дэзінфармацыйнай кампаніі
1. Зніжэнне выбарчай яўкі
Шляхам стварэння адчування бессэнсоўнасці выбараў і адсутнасці рэальнага выбару, кампанія імкнецца знізіць удзел грамадзян у галасаванні, што можа скажаць вынікі выбараў.
2. Падрыў легітымнасці будучага прэзідэнта
Незалежна ад таго, хто пераможа на выбарах, загадзя фарміруецца глеба для аспрэчвання легітымнасці яго абрання праз:
- Абвінавачванні ў “знешнім кіраванні”
- Намёкі на магчымыя фальсіфікацыі
- Дыскрэдытацыю кандыдатаў
3. Дэстабілізацыя палітычнай сітуацыі ў Польшчы
Нагнятанне напружанасці і стварэнне чакання крызісу пасля выбараў можа садзейнічаць палітычнай дэстабілізацыі і грамадскім хваляванням.
4. Падрыў адносін Польшчы з партнёрамі
Акцэнтаванне ўвагі на нібыта існуючых супярэчнасцях паміж Польшчай і:
- Украінай (праз наратыў аб канфлікце з бежанцамі)
- ЕС (праз наратыў аб дыктаце Бруселя)
- ЗША (праз наратыў аб залежнасці ад амерыканскай палітыкі)
5. Адцягванне ўвагі беларускай аўдыторыі
Стварэнне вобраза нестабільнай, эканамічна праблемнай і несамастойнай Польшчы можа служыць інструментам адцягвання беларускай аўдыторыі ад унутраных праблем.
Праведзены аналіз выразна ўказвае на наяўнасць скаардынаванай дэзінфармацыйнай кампаніі, накіраванай супраць прэзідэнцкіх выбараў у Польшчы. Мэтай гэтай кампаніі з’яўляецца падрыў даверу да дэмакратычнага працэсу, зніжэнне выбарчай яўкі і стварэнне перадумоў для палітычнай дэстабілізацыі пасля выбараў.
Важна адзначыць, што падобныя кампаніі з’яўляюцца часткай больш шырокай стратэгіі па дэстабілізацыі дэмакратычных працэсаў у рэгіёне і патрабуюць комплекснага процідзеяння з боку грамадзянскай супольнасці, медыя і дзяржаўных інстытутаў.
Удзел у выбарах і крытычнае стаўленне да атрыманай інфармацыі застаюцца ключавымі інструментамі абароны ад інфармацыйных маніпуляцый і захавання дэмакратычных прынцыпаў.
