Ад гісторыі да нянавісці: дэзінфармацыйная рыторыка дырэктара беларускай нацыянальнай бібліятэкі аб Літве

4 красавіка 2025 года на YouTube-канале СБТВ (Беларусь Сёння) было размешчана відэа, у якім Вадзім Гігін, Генеральны дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, дэпутат Палаты прадстаўнікоў і кіраўнік таварыства “Веды”, дазволіў заявіць наступнае:

“Літоўцы ўчынілі разню яўрэяў у 41 годзе. Літоўскія нацыкі ўчынілі разню. Валдас Адамкус, чалавек, які быў прыхлябацелем, боты чысціў Мінскаму кату, прысягаў Гітлеру, двойчы быў прэзідэнтам Літвы. Літоўскія палітыкі – адпетыя нацысты з нацысцкім мысленнем. У гонар гітлераўскіх катаў яны называюць вуліцы, школы, ладзяць мерапрыемствы. Літоўская дзяржава – гэта неафашысцкае непаразуменне. Літоўскі сейм – гэта зборышча ашалелых гітлераўскіх спадкаемцаў, нават калі ў іх партрэт Гітлера там не вісіць. Нічога добрага літоўскую дзяржаву не чакае. Наш сусед, на жаль, гэта дзяржава, якая пакутуе ад заразы, бацылы нацызму.”

Наш вердыкт на падставе праведзеных аналізаў:

Вердыкт: Няправільны

Прычыны:

• Тэзіс ці сцвярджэнне цалкам памылковыя: інфармацыя з некалькіх крыніц або меркаванні некалькіх экспертаў у канкрэтнай галіне супярэчаць яму.
• Прычынна-выніковыя сувязі і сувязі відавочна не існуюць, як сцвярджаецца.
• Пры цытаванні істотныя часткі прапускаюцца, пераставляюцца, змяняюцца або няправільна перакладаюцца з замежнай мовы, у выніку чаго сэнс сказанага прынцыпова змяняецца.
• Падзея адбылася ў істотных аспектах інакш, чым заяўлена.

Рэйтынгавая шкала праверкі

Поўнае відэа:

Гэты кейс — яркі прыклад таксічнай прапагандысцкай рыторыкі, якая змяшчае прыкметы Foreign Information Manipulation and Interference (FIMI). Ён выкарыстоўвае надзвычай агрэсіўныя фармулёўкі, накіраваныя на дэманізацыю Літвы, перапісванне гісторыі і распальванне варожасці.
FIMI-аналіз: прыкметы дэзінфармацыі і інфармацыйнага ўмяшання
Агульная характарыстыка:

Асноўныя FIMI-тэхнікі і дэзінфармацыйныя тактыкі

Гістарычная маніпуляцыя: калектыўная віна

«Літоўцы ўчынілі разню яўрэяў у 1941 годзе»,
«Літоўская дзяржава – нацысцкае непаразуменне»

• Маніпуляцыя: падмена гістарычнай адказнасці — ізаляваныя злачынствы асобных калабарацыяністаў прыраўноўваюцца да пазіцыі ўсяго народа і цяперашняй дзяржавы.

• FIMI тэхніка: Historical distortion, Collective blaming, Moral inversion

• 📌 Фактчэкінг:

  • У Літве сапраўды былі выпадкі ўдзелу асобных асоб у Халакосце (напрыклад, «Юрбаркаская разня»), але:

    • не ўсё насельніцтва,

    • сучасная дзяржава Літва прызнае трагедыю Халакосту,

    • дзейнічае праграма захавання памяці, супрацоўніцтва з Яд Вашэм.

Дыскрэдытацыя літоўскіх палітыкаў

«Адамкус прысягаў Гітлеру»,
«Чысціў боты Мінскаму кату»

• Маніпуляцыя: недаказаныя скажоныя абвінавачванні.

• Фактчэкінг:

  • Валдас Адамкус не прысягаў Гітлеру. Ён эміграваў з Літвы ў падлеткавым узросце і быў добраахвотнікам у арміі ЗША.

  • Абвінавачванні ў сувязях з нацызмам былі прадметам прапаганды ў савецкай і постсавецкай дэзінфармацыі, не пацверджаны фактамі.

Абязлічванне праз ярлыкі

«Нацысты з мысленнем»,
«Зборышча гітлераўскіх спадкаемцаў»,
«Бацыла нацызму»

• FIMI тэхніка: Demonisation, Dehumanisation, Enemy image framing

• Мэта: сфарміраваць у аўдыторыі вобраз Літвы як ворага-чумы, з якім нельга весці дыялог.

Распальванне нянавісці праз мову варожасці

«Нічога добрага Літву не чакае»,
«Непаразуменне»,
«Каты»

• FIMI тэхніка: Hostile attribution, Escalation language

• Асабліва небяспечна: такія фразы могуць успрымацца як прамая пагроза дзяржаўнасці суседняй краіны, што набліжае рыторыку да падбухторвання да варожасці.

Кантэкст і інстытуцыйная вага выказвання

Вадзім Гігін:

• дэпутат парламента,

• кіраўнік Нацыянальнай бібліятэкі,

• кіраўнік рэспубліканскага таварыства «Веды» (адукацыйная структура).

Гэта значыць гэта не прыватнае меркаванне, а частка дзяржаўнай камунікацыі, якая фарміруе варожы знешнепалітычны наратыў. Ён транслюецца праз:

• тэлеэфір,

• публічныя лекцыі,

• YouTube-каналы дзяржмедыя.

Прыкметы FIMI-аперацыі

Цяпер выканаем аналіз дэзінфармацыйных наратываў і семантычны аналіз: