маніторынг тэматызму дэзінфармацыя/disinformation
“Прапагандасты маглі б мяняць наратыў хоць кожны дзень, але яны выдатна разумеюць, што за наступствы будуць адказваць самі”, – распавёў у інтэрв’ю Рускай службе Радыё LRT медыяэксперт і дырэктар Baltic Internet Policy Initiative Міхаіл Дарашэвіч.
На гэтым тыдні пасля масіраванага абстрэлу тэрыторыі Украіны расійскімі ракетамі свет абляцела навіна аб выбухах у польскай вёсцы Пшаводаў, у выніку чаго загінулі два чалавекі.
Пшаводаў знаходзіцца літаральна ў 10 км ад украінскай мяжы. Папярэдняе следства паказала, што гэта былі ракеты менавіта ўкраінскіх СПА, выпушчаныя ўкраінскімі вайскоўцамі, каб збіць расейскую ракету, а, значыць, выбух у Польшчы – гэта няшчасны выпадак, а не наўмысны напад.
Расійская прапаганда максімальна замоўчвае гэтае здарэнне, гэтак жа, як і беларускія дзяржаўныя СМІ. Ніводны тэлеканал за тыдзень нават не згадаў аб вывадзе расейскіх войскаў з Херсона, людзі ў Беларусі могуць думаць, што расейскія войскі да гэтага часу ўтрымліваюць украінскі абласны цэнтр.
Сам факт замоўчвання ключавых момантаў дзяржаўнай прапагандай Расіі і Беларусі – добры знак, гэта значыць, што супрацоўнікі СМІ разумеюць непазбежнасць таго, што адбываецца, і пачынаюць задумвацца, а можа, нават і баяцца.
– Давайце пачнем з падзення ракеты ў польскай вёсцы. Чаму ў расійскіх СМІ практычна не каментуюць гэтае здарэнне, бо ў наратыве расейскай прапаганды гэта выдатная навіна для весялосці?
– Мы не ведаем ступені гатоўнасці расійскіх прапагандыстаў да такіх сітуацый, не ведаем, ці ёсць у іх метадычка, але будзем лічыць, што нейкія рэкамендацыі дзейнічаюць у кожнай канкрэтнай праблеме; Напэўна, у дадзенай сітуацыі была рэкамендацыя ніяк не каментаваць тое, што адбылося.
– Як ставіцца да стрыманых рэакцый у беларускіх дзяржаўных СМІ?
– Думаю, тут няма ніякіх дакладных рэкамендацый да дзеяння. Адпаведна, гэта павінна быць ініцыятыва канкрэтных людзей, якія павінны быць гатовы да адказнасці. Сітуацыя зараз развіваецца так, што трэба быць гатовым да адказнасці за адказнасць. Часцяком бюракраты ў такіх умовах нявызначанасці схільныя не браць на сябе адказнасць і праяўляць ініцыятыву, калі няма дакладных рэкамендацый, што рабіць. Лепш нічога не рабіць.
– Атрымліваецца, што прапагандысты знаходзяцца ў больш складанай сітуацыі за незалежных журналістаў.
– У дадзеным выпадку пагаджуся з вамі, таму што ўвесь сэнс незалежных медыяў у тым, што яны могуць выказаць свой пункт гледжання, нягледзячы на пазіцыю ўлады, бо незалежныя СМІ грунтуюцца на фактах. У выпадку з дзяржаўнай прапагандай усё вельмі жорстка рэгламентавана.
Цяпер дзяржаўная прапаганда актыўна ўзрошчвае настальгію па Савецкім Саюзе. Трэба памятаць, што ў Савецкім Саюзе ініцыятыва не віталася, любыя дзеянні былі рэгламентаваны. Калі скарыстацца IT-тэрміналогіяй, то прапагандысты дзейнічаюць па зададзеным алгарытме, і калі здараецца збой у аперацыі, то патрабуецца дадатковы штучны інтэлект, каб падбудаваць ці наладзіць гэты алгарытм.
– Як вы лічыце, ці ёсць такі алгарытм дзеянняў на выпадак падобных здарэнняў у Еўропе?
– Цяпер вельмі трывожная і складаная сітуацыя, і яна здарылася не ў 2022 годзе. Я лічу, што неабходна памятаць аб тым, што расейская агрэсія супраць краін-суседзяў пачалася яшчэ ў 2008 годзе (8 жніўня 2008 года Расея ўварвалася ў Грузію), і давайце не будзем забываць пра люты 2014 года (анэксія Крыма Расеяй). Калі казаць пра незалежныя СМІ, то ім не трэба гнацца за спекулятыўнай навіной. Гаворачы аб бягучых падзеях на тэрыторыі Польшчы, усе чакаюць канкрэтных адказаў улад, вынікаў расследавання.
– Немагчыма не ўспомніць і пра вызваленне Херсона. Беларусы, якія атрымліваюць інфармацыю з тэлевізара, напэўна, да гэтага часу думаюць, што ён знаходзіцца пад акупацыяй. Чаму беларускія прапагандысты не выкарыстоўвалі расейскую легенду пра спланаваны адступ, а проста цалкам праігнаравалі гэтую навіну?
– Цяпер занадта шмат нявызначанасці. Нават улічваючы непамятлівасць аўдыторыі да нядаўніх падзей, нельга мяняць пазіцыю і рыторыку штодня. Давер да дзяржаўных медыяў дастаткова нізкі, і гэта, дарэчы, адбіваецца і на недзяржаўных медыях. Тое, што дзяржаўныя медыя прытрымліваюцца інструкцый, запісаных у «метадычках», распаўсюджваючы недакладную інфармацыю, уплывае на ўсю медыяпрастору, што прыводзіць да падзення даверу і да недзяржаўных медыяў.
– Існуе меркаванне, што пасля пратэстаў 2020 года ў буйных беларускіх дзяржаўных СМІ ёсць прадстаўнікі Расіі, якія мякка маніторыць інфармацыю, якая выпускаецца, а часам і прама ўплываюць на кантэкст. Наколькі гэта праўдзіва?
– Вы ведаеце, на жаль, гэта выглядае вельмі праўдзіва. Я ня думаю, што гэта нейкі пэўны чалавек, – напрыклад, намесьнік па ідэалёгіі ці прадстаўнік “міністэрства прапаганды”, – але ў цэлым гэтая гісторыя выглядае вельмі рэальнай. Не думаю, што беларускім дзяржаўным журналістам ужо ўзгадняць кожны свой крок з «куратарам» ці «каардынатарам», але іх каардынуюць, каб яны рухаліся паралельнымі з расійскімі дзяржаўнымі медыя курсамі, – неабавязкова, каб гэты курс быў адзіным.
Нажаль, праблема беларускага ўрада, апарата кіравання, створанага за дзясяткі апошніх гадоў, складаецца ў тым, што гэты апарат не празрысты, а інфармацыя, якую мы атрымліваем, даволі дазаваная. Усё гэта адбіваецца на тым, што тую інфармацыю, якую мы атрымліваем, немагчыма прааналізаваць, каб зразумець дзеяньні ўлады. Дзеянні ўладаў могуць быць розныя, і калі ў іх няма задачы інфармаваць аб сваёй дзейнасці грамадзян, то атрымліваецца, што мы можам толькі губляцца ў здагадках, каардынуюць яны сваю дзейнасць з расійскімі прапагандыстамі ці не. Гэта, нажаль, можа быць толькі здагадка, таму што, як я ўжо казаў раней, працэс кіравання не празрысты.
