15 ліпеня 2025 на YouTube-канале дзяржаўнага тэлеканала CTVBY было размешчана відэа з загалоўкам: “Міністр абароны Польшчы ўхваліў стральбу па мігрантах!”.
Тэкст гэтага відэа:
Міністр абароны Польшчы публічна падтрымаў жорсткія дзеянні ваеннага, які прымяніў гумовыя кулі супраць групы нелегальных мігрантаў з Афганістана. Нагадаю, інцыдэнт адбыўся 10 ліпеня на ўсходняй мяжы Польшчы. Ваенны таксама ўдарыў аднаго з мігрантаў прыкладам аўтамата. У ходзе бойкі салдат атрымаў лёгкае ранненне, у той час як бежанец — траўмы галавы. Афганец затрыманы, яму пагражае да 10 гадоў турмы. У сувязі з інцыдэнтам польская пракуратура пачала праверку, каб устанавіць, ці не перавысіў ваенны свае паўнамоцтвы.
Пры падрыхтоўцы дадзенай фактчэкінгавай публікацыі была знойдзена публікацыя на афіцыйным сайце дзяржаўнай інфармацыйнай агенцыі БЕЛТА з загалоўкам: Глава Мінабароны Польшчы падтрымаў ваеннага, які страляў гумовымі кулямі па мігрантах на мяжы, але ў самой публікацыі гаварылася наступнае:
10 ліпеня польскі ваенны абстраляў гумовымі кулямі групу мігрантаў з Афганістана, аднаго з іх ён таксама біў прыкладам аўтамата. У ходзе пачаўшайся бойкі салдат атрымаў лёгкае ранненне і быў дастаўлены ў шпіталь. Параніўшы яго афганец быў затрыманы і пакінуты ў зачыненым цэнтры для замежнікаў, яму пагражае да 10 гадоў турмы.
Поўнае відэа змяшчае зусім іншыя кадры, як нелегальныя мігранты прарываюцца на тэрыторыю Рэспублікі Польшча з тэрыторыі Рэспублікі Беларусь:
Наш вердыкт на падставе праведзеных аналізаў:
Вердыкт: Маніпуляваны
Прычыны:
- Дакумент, фота або відэа былі адрэдагаваныя з мэтай скажэння іх сэнсу: нешта было дададзена або прапушчана штучна – напрыклад, выразаныя часткі відарыса або відэа, заменены тэкст, дададзеныя лічбавыя эфекты, няправільнае гукавое суправаджэнне або няправільныя субтытры былі ўстаўленыя.
- Фатаграфія або відэа было створана з дапамогай штучнага інтэлекту (ШІ).
- Вэб-старонка або здымак экрана былі падроблены, каб імітаваць законную крыніцу або ілжывую асобу адпраўніка.
- Графіка з’яўляецца маніпулятыўнай, напрыклад, таму што яна прадстаўляе дадзеныя, скажоныя аптычнымі эфектамі.
Праведзем аналіз на FIMI/DIMI прыкметы і актуальны фактчэкінг.
Агульная падача
| Крыніца | Загаловак/ключавая фармулёўка | Эфект |
|---|---|---|
| YouTube (белдзяржТБ) | «Міністр абароны Польшчы ўхваліў стральбу па мігрантах!» | Сенсацыйнасць, шок |
| БЕЛТА | «Глава Мінабароны Польшчы падтрымаў ваеннага, які страляў… па мігрантах» | Паўтарэнне акцэнту на гвалце |
Сэнсавая канструкцыя:
Міністр не проста прызнаў дзеянні законнымі, а быццам падтрымаў менавіта «стральбу па мігрантах» → зрух фокусу з ацэнкі канкрэтнага выпадку на сцвярджэнне аб агульным ухваленні гвалту.
Што сапраўды сказаў міністр (па RMF24)
«Салдаты, якія ахоўваюць мяжу, штодня рызыкуюць жыццём… удзячны салдату, які зрабіў усё, каб спыніць мігрантаў»
→ Гаворка ідзе аб удзячнасці ў канкрэтнай сітуацыі, а не аб палітычным ухваленні прымянення зброі супраць мігрантаў як прынцыпу.
Міністр НЕ гаварыў:
-
што ўхваляе стральбу наогул;
-
што выступае за гвалтоўнае рашэнне міграцыйнага пытання;
-
што падтрымлівае дзеянні да завяршэння расследавання.
Фактычнае параўнанне
| Сцвярджэнне з БЕЛТА/відэа | Праверка па польскіх крыніцах | Каментарый |
|---|---|---|
| Міністр ухваліў «стральбу па мігрантах» | Не адпавядае | Міністр падзякаваў канкрэтнаму салдату, не санкцыянаваў стральбу як палітыку |
| Ваенны прымяніў гумовыя кулі і прыклад | Пацверджана | Па дадзеных RMF24 і TVP |
| Мігрант атрымаў траўмы галавы | Пацверджана | Афганец дастаўлены ў шпіталь |
| Салдат атрымаў ранненне | Пацверджана | Указана ў TVP і RMF24 |
| Узбуджана расследаванне | Пацверджана | Ваенная пракуратура правярае дзеянні салдата |
| Мігранту пагражае 10 гадоў | Часткова пацверджана | Абвінавачванне ў нападзе, тэрмін не вызначаны канчаткова |
Матрыца FIMI/DIMI
| Камунікацыйны прыём | Катэгорыя | Прымяненне ў відэа/БЕЛТА |
|---|---|---|
| Эмацыйны загаловак (стральба, ўхваліў) | FIMI | Прыцягвае ўвагу, выклікае абурэнне |
| Адсутнасць прававога кантэксту | DIMI | Ігнаруецца факт праверкі пракуратурай |
| Падмена сэнсу ўдзячнасці санкцыяй | FIMI | «Падтрымаў салдата» → «ухваліў стральбу» |
| Персаналізацыя віны | DIMI | Міністр прадстаўлены як палітычны радыкал |
| Інверсія прычынна-выніковай сувязі | FIMI | Мігрант ударыў першым → падана як агрэсія салдата |
Публікацыя на сайце БЕЛТА і відэа на дзяржаўным канале CTV — каардынаваныя носьбіты аднаго наратыву, якія валодаюць наступнымі прыкметамі:
-
Дакладныя факты абгорнуты ў эмацыйна зараджаныя сцвярджэнні;
-
Адбываецца змяшчэнне сэнсу з канкрэтнага інцыдэнта на абагульняючае асуджэнне палітыкі Польшчы;
-
Выкарыстоўваецца моўная падмена: “падтрымаў салдата” ператвараецца ў “ухваліў стральбу па мігрантах”. Гэта характэрны прыклад інфармацыйнай інтэрферэнцыі (FIMI) з элементамі ўнутранай легітымізацыйнай прапаганды (DIMI). Падобныя наратывы падрываюць давер да заходніх інстытутаў, прадстаўляюць Польшчу як агрэсіўную дзяржаву, а ЕС — як жорсткі блок.
Ключавыя рэсурсы:
