30 чэрвеня 2025 на YouTube-канале беларускага прыватна-дзяржаўнага тэлеканала ОНТ быў размешчаны сюжэт з загалоўкам: “Беспарадкі ў Сербіі”.
У якім гаварылася наступнае:
У Сербіі пратэстоўцы абвясцілі аб пачатку тэтальнай блакіроўкі дарог. Барыкады ў сталіцы яшчэ ў 18 гарадах. Супраціўнікі дзеючай улады заклікаюць прызначыць дастермінавыя выбары ў парламент, патрабуюць дэмантаваць палатачны лагер у Белградзе, які разгарнулі прыхільнікі прэзідэнта. Масавыя акцыі другую ноч запар. Прэзідэнт Сербіі Аляксандр Вучыч у сваім звароце да народа заявіў, што хваляванні кіруюцца выключна ззонку. Затрыманы 80 пратэстоўцаў, параненыя каля паўсотні паліцэйскіх. У натоўпе орудуюць правакатары. Сцэнарый знаёмы і добра адпрацаваны ў іншых краінах. Хвалю супраць улады запусцілі яшчэ ў лістападзе. Тады фармальнай прычынай стала трагедыя ў горадзе Новы Сад. 16 чалавек загінулі пад бетонным козыркам, які рухнуў на вакзале
Наш вердыкт на падставе праведзеных аналізаў:
Вердыкт: Нявызначаны
Прычыны:
- Доказы сцвярджэння, цытаты ці падзеі адсутнічаюць або недастатковыя. Аднак дастатковых доказаў таго, што яны ілжывыя, няма.
- Гэта чуткі або здагадкі.
- Прадугледжваюцца прычынна-выніковыя сувязі, хоць маецца толькі карэляцыя фактаў або дадзеных.
- Расследаванне яшчэ не завершана.
- Гэта тэма даследавання, па якой яшчэ недастаткова ведаў.
Поўнае відэа:
Праведзем аналіз на FIMI/DIMI прыкметы і базавы фактчэкінг.
З пачатку ліпеня 2025 года Сербія ахоплена масавымі акцыямі пратэсту. Улады называюць пратэстоўцаў «правакатарамі», сцвярджаюць, што «сцэнарый знаёмы і добра адпрацаваны ў іншых краінах», і прама заяўляюць аб «знешнім кіраванні». Гэтыя фармулёўкі — не проста палітычная рыторыка. Яны ўзнаўляюць механізмы інфармацыйнага ўплыву, вядомыя як FIMI (Foreign Information Manipulation and Interference) і DIMI (Domestic Information Manipulation and Interference). Разбярэм, як гэтыя тактыкі працуюць на прыкладзе канкрэтнага тэкставага фрагмента і правернм факты, на якіх ён заснаваны.
Прыкметы FIMI/DIMI ў тэксце
«У натоўпе орудуюць правакатары. Сцэнарый знаёмы і добра адпрацаваны ў іншых краінах»
Гэты фрагмент змяшчае адначасова прыкметы як знешняга, так і ўнутранага маніпулятыўнага наратыву:
| Катэгорыя | Канкрэтны прыём | Тлумачэнне |
|---|---|---|
| FIMI | Прамая адсылка да знешняга ўмешання | Згадваецца «сцэнарый», быццам экспартаваны з іншых краін |
| FIMI | Матыў мабілізацыі «сваіх» | Стварэнне вобраза пагрозы з боку замежных сіл |
| DIMI | Рыторыка «ўнутранага ворага» | Згадванне правакатараў у натоўпе для дэлегітымацыі пратэстаў |
| DIMI | Тэхнікі маніпуляцыі | Адсутнасць канкрэтных доказаў, але наяўнасць эмацыйнай ацэнкі |
Падобная рыторыка паўтараецца ў загалоўку «Беспарадкі ў Сербіі», які нагнятае трывогу, не прадастаўляючы кантэксту (хто пратэстуе, чаму, у якіх маштабах). Гэта прыём нагнятання, тыповы для FIMI.
📌 Кароткі аналіз тэксту
-
Эмацыйны загаловак — тэрмін «беспарадкі» задае негатыўную рамку без удакладненняў, хто пратэстуе і па якой прычыне. (FIMI: трывожная мабілізацыя)
-
Супрацьпастаўленне «народ супраць улады» — дыскурс прапускае прычыны пратэстаў (карупцыя, гвалт паліцыі, наступствы трагедыі ў Новым Садзе) і фарміруе палярызацыю. (DIMI)
-
«Знешняе ўмешанне» як тлумачэнне — класічны FIMI-прыём для падрыву легітымнасці пратэсту і апраўдання рэпрэсій.
-
Спасылкі на трагедыю ў Новым Садзе — выкарыстоўваецца як эмацыйны фон, не раскрываючы сувязь з патрабаваннямі пратэстоўцаў.
-
Паўтарэнне кліша («правакатары», «сцэнарый») — працуе на зніжэнне давера да вулічнай мабілізацыі і апісвае яе як штучную.
Фактчэкінг: што пацвярджаецца, а што — не
| Сцвярджэнне | Статус | Крыніца |
|---|---|---|
| Масавыя пратэсты ў Белградзе, Новым Садзе і інш. | Пацверджана | European Western Balkans, 04.07.2025 |
| Барыкады, палатачныя лагеры каля парламента | Пацверджана | Balkan Insight, 03.07.2025 |
| Заклікі да дастермінавых выбараў, адстаўкі ўладаў | Пацверджана | Amnesty International, 06.07.2025 |
| Абвінавачванні ў «знешнім кіраванні» пратэстамі | Без доказаў | DW, 05.07.2025 |
| Абрушэнне козырка ў Новым Садзе (16 загінулых) | Пацверджана | AP News, 02.11.2024 |
Тэкст «Беспарадкі ў Сербіі» — прыклад гібрыднай інфармацыйнай стратэгіі, якая спалучае праўдзівыя факты з маніпулятыўнымі устаўкамі, накіраванымі на:
- дыскрэдытацыю пратэстаў;
- апраўданне сілавых дзеянняў;
- мабілізацыю лаяльнай аўдыторыі;
- падрыў давера да грамадзянскай супольнасці.
Такі падыход адпавядае метадалогіям FIMI/DIMI, якія актыўна вывучаюцца і фіксуюцца ў міжнароднай асяроддзі маніторынгу дэзінфармацыі. Іх паўтаральнасць у краінах з аўтарытарнай палітычнай мадэллю сведчыць аб транснацыянальным характары гэтых наратываў.
