Для праверкі фактаў выкарыстоўваем наступную шкалу:
Ацэньваем праверaны кантэнт па катэгорыях:
- правільны
- у асноўным правільны
- часткова няправільны
- няправільны
- маніпуляваны
- у асноўным няправільны
- адсутнасць кантэксту
- нявызначаны
Правільны
- Прэтэнзіі ці сцвярджэнні правільныя.
У асноўным правільны
- Толькі некалькі аспектаў, якія не з’яўляюцца істотнымі для аргументацыі, няправільныя або прапушчаныя.
- Недакладнасці ці няправільныя аспекты не ўплываюць на правільнасць асноўнага тэзіса.
Часткова няправільны
- Існуе сумесь ілжывых і правільных сцвярджэнняў; суадносіны гэтых двух прыкладна аднолькавыя.
Няправільны
- Тэзіс ці сцвярджэнне цалкам ілжывыя: інфармацыя з некалькіх крыніц або меркаванні некалькіх экспертаў у канкрэтнай галіне супярэчаць яму.
- Прычынна-выніковыя сувязі і сувязі відавочна не існуюць, як сцвярджаецца.
- Меркаваная цытата з’яўляецца выдуманай; чалавек ніколі не казаў нічога падобнага або чагосьці падобнага.
- Пры цытаванні істотныя часткі прапускаюцца, пераставляюцца, змяняюцца ці няправільна перакладаюцца з замежнай мовы, у выніку чаго сэнс сказанага прынцыпова змяняецца.
- Меркаваная падзея з’яўляецца выдуманай і ніколі не мела месца.
- Падзея адбылася ў істотных аспектах інакш, чым заяўлена.
- Сцвярджэнне аб фота/відэа/дакуменце ці даследаванні/статыстыцы з’яўляецца ілжывым. Напрыклад, таму што выявы паказваюць нешта іншае, чым заяўлена, або даследаванне/статыстыка былі няправільна вытлумачаны.
Маніпуляваны
- Дакумент, фота ці відэа былі адрэдагаваны з мэтай скажэння яго сэнсу: нешта было дададзена або прапушчана штучна – напрыклад, выразаны часткі выявы або відэа, заменены тэкст, дададзены лічбавыя эфекты, няправільнае гукавое суправаджэнне або няправільныя субтытры былі ўстаўлены.
- Фатаграфія або відэа было створана з дапамогай штучнага інтэлекту (ШІ).
- Вэб-старонка або здымак экрана былі падроблены, каб імітаваць законную крыніцу або ілжывую асобу адпраўніка.
- Графіка з’яўляецца маніпулятыўнай, напрыклад, таму што яна прадстаўляе дадзеныя, скажоныя аптычнымі эфектамі.
У асноўным няправільны
- Калі было зроблена некалькі сцвярджэнняў, большасць з іх ілжывыя.
- Малыя аспекты могуць быць правільнымі ці неабгрунтаванымі, але яны не ўплываюць на няправільны асноўны тэзіс.
- Сцвярджэнне можа супярэчыць праўдзіваму факту ці падзеі, але ўсё роўна з’яўляецца відавочна ілжывым.
Адсутнасць кантэксту
- Важная інфармацыя і дэталі, неабходныя для разумення фактаў, былі прапушчаны.
- Факты ці лічбы правільныя, але неналежным чынам абагульняюцца ці распаўсюджваюцца без неабходнага кантэксту, што прыводзіць да недаразуменняў і ілжывых высноў.
- Правільная цытата вырвана з кантэксту і таму можа быць няправільна зразумета. Напрыклад, таму што быў прапушчаны сэнс усёй размовы, класіфікацыі самога чалавека ці тлумачальныя сказы, якія ішлі да або пасля цытаты.
- Даты і лічбы раней былі правільнымі, але зараз састарэлі: больш позняя інфармацыя значна адрозніваецца, але асноўны тэзіс не з’яўляецца няправільным.
Нявызначаны
- Доказы сцвярджэння, цытаты ці падзеі адсутнічаюць або недастатковыя. Аднак дастатковых доказаў таго, што яны ілжывыя, няма.
- Гэта чуткі або здагадкі.
- Мяркуюцца прычынна-выніковыя сувязі, хоць маецца толькі карэляцыя фактаў ці дадзеных.
- Расследаванне яшчэ не завершана.
- Гэта тэма даследавання, па якой яшчэ недастаткова ведаў.